Trong thời đại số hóa hiện nay, việc ứng dụng công nghệ thông tin và đẩy mạnh chuyển đổi số đã trở thành yếu tố then chốt giúp nâng cao năng lực cũng như hiệu quả hoạt động của các thư viện. Đây không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn được xem như “chìa khóa vàng” mở ra sự kết nối hai chiều giữa thư viện và bạn đọc, góp phần quan trọng vào việc phát triển và lan tỏa văn hóa đọc trong cộng đồng.
Cơ hội và thách thức trong bối cảnh công nghệ phát triển
Sự phát triển vượt bậc của công nghệ, cùng với sự bùng nổ của kỷ nguyên số, đang mang đến cả cơ hội lẫn thách thức cho các thư viện công cộng trên toàn quốc. Trong bối cảnh này, việc truyền thông và thúc đẩy văn hóa đọc đòi hỏi các thư viện phải thích nghi và tận dụng tối đa những lợi thế mà công nghệ số mang lại. Nếu biết khai thác hiệu quả, chuyển đổi số sẽ trở thành cầu nối mạnh mẽ, giúp mở rộng phạm vi tiếp cận, liên kết chặt chẽ với bạn đọc và đáp ứng tốt hơn nhu cầu thông tin ngày càng đa dạng trong thời đại công nghệ 4.0.
Ông Lê Viết Tuấn, Trưởng phòng Nghiệp vụ và Công nghệ của Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên Huế, nhận định rằng công nghệ số và tự động hóa đang có tác động sâu rộng đến cách thức quản lý và vận hành các hoạt động thư viện. Do đó, mỗi thư viện cần xây dựng kế hoạch dài hạn, kèm theo lộ trình cụ thể để ứng dụng công nghệ số và thực hiện chuyển đổi số một cách bài bản. Mục tiêu cuối cùng là đưa văn hóa đọc đến gần hơn với mọi người, mọi lúc, mọi nơi, đồng thời chia sẻ nguồn tri thức nhân loại đến mọi tầng lớp trong xã hội.
Từ tự động hóa đến chuyển đổi số: Dữ liệu là trung tâm
Nếu như trước đây, việc ứng dụng công nghệ thông tin trong thư viện tập trung vào tự động hóa các quy trình nghiệp vụ, tối ưu hóa hoạt động và lấy chuẩn hóa quy trình làm trọng tâm, thì nay, với chuyển đổi số, dữ liệu đã trở thành “trái tim” của mọi hoạt động. Công nghệ số giờ đây không chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ quản lý mà còn hướng đến khai thác dữ liệu một cách hiệu quả, từ đó tối ưu hóa các quy trình chuẩn hóa nghiệp vụ.
Có thể khẳng định, mô hình tập trung, sử dụng chung cơ sở hạ tầng và dữ liệu, cùng với việc tích hợp, liên thông, chia sẻ nguồn tài nguyên thông tin sẽ là hướng đi chủ đạo trong việc ứng dụng công nghệ số và thực hiện chuyển đổi số cho ngành thư viện Việt Nam trong tương lai gần. Điều này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả hoạt động mà còn tạo điều kiện để thư viện thích nghi với những thay đổi nhanh chóng của thời đại.
Lợi ích của chuyển đổi số trong hoạt động thư viện
Việc ứng dụng công nghệ số và chuyển đổi số mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho thư viện. Trước hết, nó hỗ trợ tích cực cho công tác quản lý, giúp tăng năng suất và hiệu quả hoạt động. Đồng thời, các sản phẩm và dịch vụ thông tin trở nên đa dạng hơn, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của bạn đọc. Khả năng chia sẻ và liên thông nguồn tài nguyên thông tin cũng được mở rộng, qua đó nâng cao vai trò và vị thế của thư viện trong cộng đồng.
Những cải tiến trong thư viện luôn cần đặt nhu cầu phát triển văn hóa đọc và sự thuận tiện của bạn đọc làm trung tâm. Bên cạnh đó, công tác truyền thông cần được đẩy mạnh để hỗ trợ bạn đọc tiếp cận và sử dụng thông tin hiệu quả hơn, đồng thời đáp ứng đa dạng nhu cầu của các nhóm đối tượng khác nhau trong quá trình phục vụ.
Ông Lê Viết Tuấn nhấn mạnh rằng chuyển đổi số trong hoạt động thư viện không chỉ dừng lại ở lý thuyết mà đã được hiện thực hóa thông qua việc sử dụng các trang thiết bị hiện đại, phần mềm ứng dụng hỗ trợ công việc hàng ngày, hệ thống bảo mật an ninh, và các thiết bị chuyên dụng trong nghiệp vụ. Đặc biệt, phần mềm quản lý thư viện điện tử tích hợp, cùng với các kênh truyền thông như fanpage Facebook, Zalo, đã trở thành công cụ không thể thiếu. Công nghệ số hiện diện trong hầu hết mọi hoạt động của thư viện, từ xử lý thông tin nhanh chóng, chính xác đến nâng cao hiệu quả công việc.
Thực tiễn tại Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên Huế
Liên hệ với thực tế tại Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên Huế, ông Tuấn cho biết đơn vị đã không ngừng ứng dụng công nghệ thông tin và thực hiện tốt các nhiệm vụ trong chuyển đổi số. Cụ thể, thư viện đã tăng cường số hóa tài liệu, biên mục tài liệu số trên phần mềm quản lý, đồng thời phục vụ bạn đọc qua các kênh mạng xã hội như Zalo, Facebook, Youtube để tuyên truyền và giới thiệu sách. Các công đoạn xử lý tài liệu được triển khai đồng bộ trên phần mềm quản lý điện tử, trong khi việc khai thác sách điện tử cũng được duy trì, mang lại sự tiện lợi cho người dùng trong việc đọc sách trực tuyến.
Hàng năm, Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên Huế đều có những đổi mới đáng kể, từ khâu bổ sung tài liệu, phục vụ bạn đọc đến ứng dụng công nghệ mới trong truyền thông và quảng bá thông tin. Những nỗ lực này hướng đến mục tiêu phát triển văn hóa đọc bền vững, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của cộng đồng.
Định hướng và giải pháp cho tương lai
Để nâng cao hiệu quả ứng dụng công nghệ số trong truyền thông và phát triển văn hóa đọc, bắt kịp xu hướng của cuộc cách mạng 4.0, ông Lê Viết Tuấn cho rằng ngành thư viện cần có những định hướng và giải pháp đồng bộ. Một số định hướng trọng tâm bao gồm:
Tăng cường truyền thông: Đẩy mạnh quảng bá trên các phương tiện thông tin đại chúng, đặc biệt là các nền tảng mạng xã hội, để tiếp cận đông đảo bạn đọc.
Thực hiện chuyển đổi số: Bám sát nhiệm vụ chuyển đổi số của ngành văn hóa, trong đó có lĩnh vực thư viện, để đảm bảo sự phát triển đồng bộ.
Đầu tư công nghệ: Phát triển các ứng dụng công nghệ mới thông qua xã hội hóa, đồng thời triển khai các đề án, dự án chuyển đổi số phù hợp, tiết kiệm và hiệu quả.
Hợp tác và chia sẻ: Tăng cường giao lưu, hợp tác trong nước và quốc tế, học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia có ngành thư viện phát triển.
Số hóa tài liệu quý: Tập trung số hóa các tài liệu cổ, quý, đặc biệt là tư liệu địa chí, để xây dựng ngân hàng dữ liệu lớn, ổn định và bền vững.
Chuyển đổi mô hình phục vụ: Chuyển từ mô hình truyền thống sang phục vụ trên không gian mạng, đảm bảo an toàn thông tin và tạo hiệu ứng lan tỏa trong cộng đồng.
Ứng dụng công nghệ số và chuyển đổi số không chỉ là xu hướng mà còn là giải pháp chiến lược để ngành thư viện Việt Nam phát triển trong thời đại mới. Với những nỗ lực không ngừng, các thư viện, như Thư viện Tổng hợp tỉnh Thừa Thiên Huế, đang từng bước khẳng định vai trò của mình trong việc lan tỏa văn hóa đọc, chia sẻ tri thức và đáp ứng nhu cầu thông tin của bạn đọc trong kỷ nguyên số. Để thành công, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chiến lược dài hạn, đầu tư đúng mức và sự thích nghi linh hoạt với những thay đổi của thời đại.
