Trong tương lai, các thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0) sẽ được áp dụng ở hầu hết các lĩnh vực của cuộc sống như kinh doanh, vận tải, khoa học, giải trí và cả cuộc sống hàng ngày của con người và nó cũng mở ra những triển vọng mới cho ngành Thông tin – Thư viện. Thư viện sẽ trở nên thân thiện hơn, dễ sử dụng hơn, đáp ứng nhu cầu của người sử dụng tốt hơn. CMCN 4.0 sẽ góp phần quan trọng trong việc xây dựng thư viện thông minh với các yếu tố: quản lý thông minh, tài nguyên thông minh, dịch vụ thông minh và cán bộ thư viện thông minh.
1. Quản lý thông minh
Một thư viện thông minh (TVTM) trước hết phải có một hệ thống quản lý thông minh, để có thể quản lý, khai thác một cách tốt nhất cơ sở vật chất, nguồn tài nguyên thông tin cũng như các sản phẩm dịch vụ mà thư viện cung cấp. Quản lý thông minh nghĩa là phải ứng dụng đồng bộ các giải pháp công nghệ mới trong quản lý, vận hành, khai thác và phát triển.
CMCN 4.0, đặc biệt là công nghệ Internet kết nối vạn vật (IoT – Internet of Thing) sẽ giúp cho việc quản lý vốn tài liệu của thư viện được hiệu quả hơn. Các phần mềm quản trị thư viện tích hợp (integrated library system – ILS) sẽ được tích hợp với các công nghệ quản lý tự động khác như RFID. Công nghệ RFID cho phép các thư viện quản lý vốn tài liệu của mình một cách hiệu quả, Sự kết hợp giữa công nghệ RFID và IoT sẽ giúp tối ưu hóa hoạt động lưu thông tài liệu trong thư viện, giảm thiểu rủi ro mất mát, thất lạc cũng như giúp thư viện dễ dàng xác định được các tài liệu bị xếp nhầm vị trí.
IoT cũng giúp cho việc quản lý và sử dụng các trang thiết bị trong thư viện dễ dàng hơn, giúp thư viện và người dùng biết được tình trạng của các máy in, máy photocopy, máy scan, máy tính, máy chiếu, phòng đọc, phòng multimedia, số lượng chỗ ngồi còn trống và thậm chí kiểm soát ánh sáng của đèn hoặc máy điều hòa nhiệt độ,… từ đó giúp thư viện hướng dẫn người dùng lựa chọn các thiết bị có sẵn cho nhu cầu của họ. Các ứng dụng còn có thể giúp bạn đọc khiếm thị hoặc khuyết tật tìm thấy các khu vực có các trang thiết bị và tiện ích chuyên biệt dành cho họ.
Tham khảo:
Hệ thống các thiết bị thư viện thông minh sử dụng công nghệ RFID: (Bấm xem chi tiết)
Hệ thống IoT Smart Classroom: (Bấm xem chi tiết)
2. Tài nguyên thông minh
Tài nguyên thông minh là nguồn tài nguyên thông tin thân thiện và mang lại nhiều giá trị đối với người sử dụng: “Giá trị thư viện không ở chỗ thư viện có bao nhiêu tài nguyên thông tin mà ở chỗ thư viện có thể đáp ứng nhu cầu thông tin cho người dùng tin một cách có hiệu quả như thế nào từ nhiều nguồn tin ở khắp nơi thông qua công nghệ mới. Các thư viện và cơ quan thông tin sẽ hướng tới việc hợp tác chia sẻ thông tin/học liệu nhằm phát huy tối đa sức mạnh các nguồn tài nguyên thư viện đang nắm giữ. Với CMCN 4.0, quá trình hợp tác, chia sẻ này sẽ diễn ra nhanh chóng và hiệu quả hơn, sẽ có nhiều cơ sở dữ liệu dùng chung hơn, người sử dụng sẽ dễ dàng hơn trong việc tiếp cận và sử dụng các nguồn tài nguyên thông tin cũng như các sản phẩm – dịch vụ thông tin thư viện. Thông qua hệ thống IoT, các thiết bị di động, máy tính bảng kết hợp với điện toán đám mây sẽ tạo ra mô hình “điện toán đám mây di động” (mobile cloud computing – MCC). MCC lại kết hợp với “yếu tố địa lý” tạo ra một mô hình mới là “điện toán đám mây di động phân bố theo địa lý” (Geo Distributed Cloud Computing – GMCC). Nền tảng GMCC này cho phép kết nối đến các trung tâm dữ liệu dùng chung và tài nguyên đám mây phân bố theo khu vực địa lý trở nên dễ dàng hơn, đáp ứng cho nhu cầu kết nối cùng lúc của nhiều người sử dụng di động trong một khu vực rộng lớn.
Tham khảo:
Dịch vụ thuê Cloud Bibliotheca (Thụy Sĩ): (Bấm xem chi tiết)
3. Dịch vụ thông minh
Trí tuệ nhân tạo (AI – Artificial Intelligence) và khả năng phân tích dữ liệu lớn (big data) cũng mang lại tiềm năng to lớn trong việc phát triển các sản phẩm và dịch vụ thông minh cho các thư viện và cơ quan thông tin. Thông qua việc phâcann tích dữ liệu như: thông tin của người sử dụng, lịch sử tìm kiếm, lịch sử sử dụng thư viện, thư viện có thể xây dựng một danh sách các chủ đề, tài liệu, dịch vụ mà bạn đọc quan tâm để tổ chức tìm, tổng hợp và cung cấp thông tin, dữ liệu đúng với nhu cầu của người dùng – đây chính là khả năng nhận thức thông minh mà các mô hình thư viện thông minh trên thế giới đang hướng tới. Bên cạnh đó, nếu không có nguồn thông tin, dữ liệu phù hợp, thư viện có thể tư vấn cho người đọc chuyển sang chọn lựa các nguồn tài liệu thay thế khác. IoT còn giúp các thư viện giới thiệu danh mục tài liệu mới, các dịch vụ mới.
Với công nghệ thực tế ảo, trí tuệ nhân tạo- AI, các thư viện có thể hướng dẫn cho người sử dụng trải nghiệm các “tour tự hướng dẫn ảo” (self-guided virtual tours). Thư viện sẽ lắp đặt các đèn báo hiệu (beacons) ở một số điểm chính xung quanh thư viện, khi họ đến từng vị trí cụ thể, điện thoại của họ sẽ tự động phát ra các đoạn video, hình ảnh hoặc âm thanh, cung cấp thêm thông tin để họ biết và tận dụng tối đa các tiện ích mà khu vực đó mang lại. Công nghệ thực tế ảo cũng làm phong phú thêm các trải nghiệm thú vị khác khi người sử dụng muốn tiếp xúc với các bộ sưu tập đặc biệt, bị hạn chế tiếp cận như: các bản thảo chép tay, tài liệu cổ độc bản, các tác phẩm, tranh ảnh quý hiếm,… được trưng bày và bảo quản trong các hộp kính. Khi bạn đọc đến gần, toàn bộ nội dung của bộ sưu tập này sẽ hiển thị trên màn hình smartphone, hoặc máy tính bảng dưới định dạng số để họ tham khảo và trải nghiệm
Trong các thư viện thông minh, các ứng dụng di động cũng sẽ được chú trọng phát triển nhằm đáp ứng nhanh nhất nhu cầu của người sử dụng. Một trong các ứng dụng mà thư viện có thể xây dựng đó là kết nối với hệ thống định vị toàn cầu GPS (Global Positioning System) để giúp người sử dụng có thể tìm kiếm vị trí các tòa nhà thư viện gần nhất với mình. Cùng với đó, thư viện có thể tạo ra các thẻ thư viện ảo cho phép người sử dụng thư viện truy cập vào các dịch vụ và tài nguyên thông tin đã được tạo sẵn. Hơn nữa, các ứng dụng di động kết hợp với các kệ sách thông minh (smart digital shelves), công nghệ RFID và GPS có thể giúp người sử dụng dễ dàng tìm kiếm tài liệu trong thư viện và giúp xác định một cách chính xác các tài liệu đó đang được xếp ở đâu trên kệ. Do đó, cả người dùng và thư viện sẽ tiết kiệm được thời gian, chi phí và xa hơn là thư viện cải thiện được dịch vụ để phục vụ tốt hơn cho người dùng tin
4. Cán bộ thông minh
Trong cuộc CMCN 4.0, chúng ta sẽ phải đối mặt với xu thế bùng nổ thông tin. Xu thế này đòi hỏi người cán bộ thư viện không chỉ giỏi chuyên môn nghiệp vụ mà họ còn phải có năng lực thông tin để nắm bắt nhu cầu của người dùng tin, từ đó có những hỗ trợ, định hướng cho người sử dụng trong việc tìm kiếm, đánh giá và sử dụng thông tin.
CMCN 4.0 đã đặt ra các yêu cầu buộc cán bộ thư viện phải tự hoàn thiện các kiến thức và kỹ năng của bản thân mình. Bên cạnh việc hiểu rõ nguồn tài nguyên thông tin, các sản phẩm dịch vụ thư viện cung cấp, cán bộ thư viện còn phải tự trang bị cho mình các kiến thức về ngoại ngữ, công nghệ để có thể làm chủ được cơ sở vật chất, trang thiết bị mà thư viện đang sử dụng, cũng như khả năng học tập suốt đời để thích ứng với xã hội luôn thay đổi cũng như yêu cầu ngày một cao từ người sử dụng. Bên cạnh đó, cán bộ thư viện phải có khả năng tạo ra các sản phẩm-dịch vụ chất lượng cao cho người sử dụng cũng như khả năng hỗ trợ học tập, nghiên cứu khi người sử dụng cần.
Kết luận
Thư viện thông minh là xu hướng phát triển của các thư viện nhằm mục đích phục vụ người sử dụng ngày một tốt hơn, cung cấp cho người sử dụng các sản phẩm – dịch vụ đa dạng và chất lượng hơn, qua đó nâng cao vị thế, vai trò của thư viện trong xã hội. Thư viện cần những bước chuyển mình mạnh mẽ để áp dụng một cách chọn lọc các tiến bộ về KH&CN mà cuộc CMCN 4.0 đem lại. Cùng với đó là việc dự báo trước các thách thức có thể gặp phải do CMCN 4.0 đem tới như: an toàn dữ liệu, bảo mật thông tin cá nhân, năng lực cán bộ thư viện, khả năng tài chính,… để có sự chuẩn bị tốt nhất.
Tài liệu tham khảo:
Nghiên cứu-Trao đổi: Thư viện thông minh trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 (ThS Nguyễn Văn Hiệp, ThS Nguyễn Tấn Công, ThS Nguyễn Phương Duy, ThS Trần Đình Anh Huy – Trường Đại học KHXH&NV, ĐHQG Tp. Hồ Chí Minh )
