Nằm dưới tán cây xanh tươi, Thư viện huyện Bình Đông (Đài Loan, Trung Quốc) đã làm thay đổi hoàn toàn hình dung về không gian đọc truyền thống, mang đến cho mọi người cơ hội lạc vào thế giới của trí tưởng tượng.
Kiến trúc sư nổi tiếng người Mỹ Louis Isadore Kahn, một trong những nhân vật có ảnh hưởng lớn trong ngành kiến trúc thế kỷ 20, từng nói: “Một cuốn sách quý giá biết bao khi xét đến sự cống hiến, xét đến người có đặc quyền được cống hiến. Thư viện sẽ cho bạn biết về sự cống hiến đó”. Những thư viện do Kahn thiết kế vào những năm 1970 đã trở thành biểu tượng cho thời đại của ông. Tuy nhiên, khi xã hội đổi thay, mặc dù chức năng chính của thư viện vẫn là nơi cung cấp và bảo quản tài liệu đọc, thì “bản chất của không gian công cộng” đã có nhiều thay đổi đáng kể. Một thư viện hiện đại giữa rừng cây ở huyện Bình Đông (Đài Loan, Trung Quốc) chính là ví dụ tiêu biểu phản ánh xu hướng này.
Hàng cây long não dẫn lối vào Thư viện huyện Bình Đông, nơi có tòa nhà chính được mở cửa trở lại vào năm 2021 với bức tường kính nhìn ra bầu trời và khu rừng cây xanh mát. Chính vì lý do này mà thư viện được gọi là “thư viện rừng”. Thực tế, thư viện này đã có hơn 30 năm tuổi và trước đây là Trung tâm văn hóa huyện Bình Đông – một trong những biểu tượng văn hóa lớn của Đài Loan. Do không gian không đủ và cơ sở vật chất xuống cấp theo thời gian, công trình đã được cải tạo vào năm 2018. Kiến trúc sư Chang Ma Lone từ Mayu Architects – đơn vị thực hiện dự án – đã đề xuất phương án cải tạo và mở rộng tòa nhà hiện có thay vì xây dựng mới hoàn toàn. Điều này giúp tiết kiệm chi phí, đồng thời bảo tồn bản sắc và ý nghĩa lịch sử của công trình ban đầu, mở rộng di sản văn hóa của nó.
Bằng cách bảo tồn và làm mới cấu trúc cũ, dự án đã tránh được việc tạo ra khối lượng lớn chất thải khi phá bỏ tòa nhà, và do đó phù hợp với khái niệm về tính bền vững. Nó cũng phản ánh các tiêu chí mà Giải thưởng Kiến trúc Pritzker sử dụng trong những năm qua: không chỉ ưu tiên thiết kế nổi bật mà còn tập trung vào tác động của các công trình đối với biến đổi khí hậu, môi trường và nhu cầu của con người. Thư viện huyện Bình Đông thể hiện lý tưởng về kiến trúc bền vững, tạo nên sự hòa hợp giữa tòa nhà và thiên nhiên xung quanh. Tại Giải thưởng Architizer A+ năm 2022, tòa nhà đã giành được hai giải thưởng: Giải thưởng Lựa chọn phổ biến trong hạng mục Tái sử dụng thích ứng và Giải thưởng Đặc biệt trong hạng mục Thư viện. Những giải thưởng này đã thu hút sự chú ý toàn cầu đến thư viện nằm giữa rừng cây này.
Khi bắt tay vào dự án, nhóm kiến trúc sư tại Mayu Architects đã tự đặt câu hỏi: “Chức năng của thư viện trong kỷ nguyên số của thế kỷ 21 là gì?”. Kiến trúc sư Chen Yu-lin, một thành viên trong nhóm thiết kế, cho biết: “Chúng tôi đã kết luận rằng ngày nay, không chỉ sách cần phải cạnh tranh với các phương tiện truyền thông kỹ thuật số, mà thư viện hiện đại cũng phải đối mặt với sự cạnh tranh từ các cơ sở văn hóa khác như bảo tàng và phòng trưng bày nghệ thuật”. Làm thế nào để thư viện có thể nổi bật trong bối cảnh cạnh tranh này? Nhóm Mayu đã áp dụng khái niệm “cải tiến giao diện người dùng” – giống như việc cập nhật hệ điều hành máy tính – nhằm đáp ứng nhu cầu hiện đại. Sảnh mới được mở rộng từ cấu trúc cũ chính là “giao diện người dùng” mà Chen đề cập. Không gian mới có quán cà phê và đôi khi được dùng để tổ chức triển lãm hoặc workshop, thu hút những người chưa từng ghé thăm thư viện. Trước đây, mọi người phải đi bộ một quãng đường dài để vào tòa nhà, nhưng giờ đây chỉ cần đi bộ ngắn qua con đường rợp bóng cây xanh, tạo cảm giác chào đón và thân thiện.
“Bản chất của thư viện là một không gian công cộng bắt nguồn từ cảm giác chào đón này”, Chen nhấn mạnh. Trước đây, trung tâm văn hóa đã cung cấp một không gian công cộng nơi mọi người có thể chia sẻ một hoạt động chung, như nghe hòa nhạc. “Nhưng với tôi, bản chất của không gian công cộng hiện nay là nơi mọi người có thể ở trong cùng một không gian nhưng mỗi người làm một việc khác nhau”, Chen nói.
Màu sắc chủ đạo trong Thư viện huyện Bình Đông là đen, trắng và gỗ nâu. Ví dụ, tầng ba đã từng chứa các bộ sưu tập truyện tranh và tài liệu đa phương tiện hấp dẫn giới trẻ, trong khi tầng lửng thông gió. Nhóm thiết kế đã dỡ bỏ các giá sách, phá bỏ tầng lửng và biến không gian thành cầu thang màu trắng hai tầng cùng khu vực hoạt động dẫn lên tầng bốn. Hiện tại, giới trẻ thường ngồi ngược trên cầu thang, sử dụng bậc thềm làm bàn để viết và thảo luận về bài tập. Cầu thang cũng có thể được sử dụng làm chỗ ngồi cho các hoạt động như chiếu phim hoặc giảng bài. Thư viện được thiết kế như một mạng lưới đường phố, nơi mọi người có thể thoải mái đi lang thang, và Chen nói rằng sẽ “rất thú vị nếu lạc một chút”. Nhưng nếu bạn lạc, chỉ cần đi bộ và bạn sẽ nhanh chóng biết mình đang ở đâu. Đây chính là một trong những mục tiêu của thiết kế tòa nhà công cộng.
Màu sắc chủ đạo trong sảnh của Thư viện huyện Bình Đông là đen và gỗ nâu. Các cột và tường không theo một mô hình thẳng mà có các đường tam giác song song được tạo thành bởi giao điểm giữa các cột hình chữ V và trần nhà. Các yếu tố hình tam giác hiện diện ở khắp nơi, từ cửa sổ đến gác lửng và đèn treo. Ý tưởng này được lấy cảm hứng từ trang trí trên những ngôi nhà đá phiến đen tuyền của người dân bản địa Paiwan và được chuyển đổi thành hình thức hiện đại. Trong khi các thư viện thường muốn đem lại sự tập trung tối đa cho người đọc, nhóm của Chen lại chọn cách tiếp cận ngược lại: “tạo ra sự phân tâm”. Chen cho biết nếu cần sự tập trung, mọi người có thể đến một “trung tâm học tập” (nơi cho thuê không gian yên tĩnh để học tập theo giờ). “Chúng tôi đã cân nhắc kỹ lưỡng về điều này và quyết định rằng nơi tốt nhất để đọc tiểu thuyết là nơi mà tâm trí bạn có thể tự do lang thang. Ở đây, bạn có thể thưởng thức một tách cà phê, tưởng tượng ra những cảnh trong sách, đắm chìm trong suy nghĩ và ngắm nhìn cây xanh bên ngoài”.
