Các nhà sách tại những quốc gia phát triển đang dần tiến hóa để thích ứng với sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng của công chúng. Điều này mang lại ý nghĩa gì cho các nhà sách ở Việt Nam?
Sự bùng nổ của thương mại điện tử đã tạo ra nhiều thách thức cho các tiệm sách trong việc giữ chân khách hàng. Tuy nhiên, từ góc độ thị trường, chính những thách thức này lại mở ra cơ hội để các nhà sách phân loại khách hàng một cách hiệu quả hơn, từ đó giúp các nhà quản lý xác định và phát triển những điểm mạnh của cơ sở kinh doanh.
Trước hết, hãy cùng khám phá những ví dụ từ châu Âu và Trung Quốc qua góc nhìn của hai bạn trẻ. Nếu như châu Âu nổi bật với những nền tảng bán lẻ trực tuyến như Amazon, thì Trung Quốc lại được biết đến với Taobao và Temu. Những khu vực này có hệ thống mua sắm trực tuyến phát triển mạnh mẽ, tạo ra ảnh hưởng lớn đến thói quen tiêu dùng của người dân ở nhiều nơi khác. Không chỉ thay đổi cách thức tiêu dùng của độc giả, các nền tảng thương mại điện tử này còn khuyến khích các hiệu sách điều chỉnh phân khúc khách hàng và khai thác những lợi thế địa phương.
Bùi Tuyết Minh, một cô gái 24 tuổi, đã học tập và làm việc chủ yếu tại Italy và Đức trong suốt 5 năm qua, chia sẻ rằng các hiệu sách ở Italy vẫn rất đông đúc, nhưng phần lớn khách hàng là người trung niên và người cao tuổi. Giới trẻ ở đây có xu hướng chuyển sang đọc sách điện tử vì tính tiện lợi và dễ dàng tiếp cận thông qua các thiết bị cá nhân. Chính vì vậy, nhiều tiệm sách ở Italy đã chuyển đổi mô hình kinh doanh, tích hợp không gian làm việc để thu hút giới trẻ như Tuyết Minh. Cô cho biết: “Tại Italy, văn hóa làm việc tại thư viện rất thịnh hành. Do đó, thư viện thường xuyên kín chỗ, mình phải tìm đến các tiệm sách có không gian ngồi.” Ngược lại, ở Đức, các tiệm sách thường được chia thành nhiều tầng và bán thêm nhiều mặt hàng văn hóa phẩm như băng đĩa, bìa, poster, quà lưu niệm…
Một điều thú vị là các tiệm sách cổ và sách cũ ở châu Âu thường có cách bài trí đơn giản nhưng rất ấn tượng với những giá sách cao đầy ắp sách. Tại Trung Quốc, Nguyễn Thùy Dương, một cô gái 25 tuổi, đã sinh sống và làm việc ở đây trong 5 năm, chia sẻ rằng những tiệm sách trong các trung tâm thương mại tại Trung Quốc không khác nhiều so với Việt Nam. Tuy nhiên, khi đặt chân đến các thành phố lớn như Bắc Kinh và Thượng Hải, bạn sẽ dễ dàng nhận thấy các tiệm sách hiện đại, sang trọng và luôn đông khách. “Dù là người trẻ hay người già, mình thấy các nhà sách ở Trung Quốc rất đông đúc, họ có những khách hàng riêng biệt, thậm chí còn thu hút cả khách du lịch quốc tế,” Thùy Dương cho biết.
Ở những quốc gia phát triển với thương mại điện tử, các nhà sách vẫn có thể khẳng định vị trí của mình. Nhờ vậy, những cơ sở này đã mở ra nhiều hoạt động mới nhằm đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng, điều mà môi trường số không thể thay thế.
Khi nhà sách trở thành điểm đến văn hóa, như Nguyễn Thùy Dương đã chỉ ra, có thể nhận thấy sự chuyển mình mạnh mẽ của các nhà sách ở Trung Quốc trong bối cảnh thương mại điện tử. Chuỗi hiệu sách Librairie Avant-garde ở miền Đông Trung Quốc là một ví dụ điển hình. Chiến lược kinh doanh của họ không chỉ tập trung vào việc mở rộng đối tượng mà còn chú trọng vào việc thu hút độc giả địa phương. “Mỗi chi nhánh của chuỗi nhà sách đều mang một màu sắc văn hóa riêng, từ cách chọn sách, sản phẩm sáng tạo văn hóa, kiến trúc cho đến phương thức quản lý phù hợp với từng vị trí. Điều này đã giúp chuỗi nhà sách trở thành người tiên phong trong việc đối phó với những thách thức,” bà Liu Yating, giám đốc chi nhánh ở Shaxi (Vân Nam, Trung Quốc) cho biết.
Chi nhánh Hisen Reading cũng thu hút nhiều độc giả trẻ thông qua việc tổ chức các sự kiện văn hóa. Họ tận dụng không gian của mình để tổ chức nhiều hoạt động, bao gồm các cuộc gặp gỡ doanh nhân, hội thảo văn hóa và các bữa tiệc công ty. “Hồng Hà có 4,4 triệu dân và phần lớn khách hàng của Hisen đến từ các thành phố lân cận, họ đánh giá cao môi trường học tập mà Hisen cung cấp,” bà Huyan Siyue, giám đốc Hisen Reading chia sẻ. Đặc biệt, vào giữa tháng 11/2022, chính quyền thành phố Bắc Kinh đã đề xuất thúc đẩy việc xây dựng thủ đô văn học, nhằm thu hút độc giả từ các tỉnh thành lân cận và phát triển du lịch nội địa cũng như trong khu vực châu Á. Điều này cho thấy rằng việc kết nối hoạt động của nhà sách với văn hóa đọc đang trở thành xu hướng phát triển của ngành xuất bản.
Tại Việt Nam, việc xây dựng nhà sách trở thành điểm đến văn hóa không chỉ là xu hướng ở các quốc gia như Đức, Italy hay Trung Quốc. Để bắt kịp nhu cầu mới, các nhà sách ở Việt Nam cũng đang có những thay đổi tích cực. Họ không còn đơn thuần là nơi bán sách mà còn tổ chức nhiều hoạt động khác như làm đồ thủ công, vui chơi cùng trẻ em, và tổ chức các sự kiện gặp gỡ cho các câu lạc bộ và hội nhóm. Nhiều sự kiện của các nhà xuất bản như Kim Đồng, Phương Nam hay Đinh Tị đều liên quan đến các cuốn sách và các dịp lễ đặc biệt. Chẳng hạn, họ tổ chức sự kiện xoay quanh các nhân vật trong truyện tranh Pháp-Bỉ hay truyện tranh trong nước. Hầu hết các nhà sách hiện nay đều thiết kế những khu vực ngồi để độc giả có thể thưởng thức các tác phẩm mà họ phát hành, không gian này còn có thể sử dụng cho các câu lạc bộ sách hoạt động.
Bên cạnh những thay đổi trên, để thúc đẩy sự phát triển của các nhà sách, những chính sách mang tầm vĩ mô là rất cần thiết. Khái niệm “thành phố văn học” đã được áp dụng tại nhiều thành phố như Kuala Lumpur (Malaysia) hay Victoria (Australia), cho thấy việc định vị thương hiệu du lịch địa phương kết hợp với tri thức nhân loại, từ đó tạo cảm giác gần gũi hơn cho du khách quốc tế. Để xây dựng một thành phố đọc, việc đầu tiên là phát triển văn hóa đọc. Theo TS Nguyễn Mạnh Hùng, CEO của Công ty Sách Thái Hà, sau khi Việt Nam có Ngày Sách và Văn hóa đọc, sự quan tâm từ chính quyền, báo chí và người dân đã tăng lên đáng kể. Các hoạt động khuyến đọc diễn ra liên tục, với các chương trình như Đại sứ văn hóa đọc và Sách cho tôi cho bạn. “Mỗi người dân là một Đại sứ văn hóa đọc, các tủ sách cho doanh nghiệp, cơ quan, nhà trường và gia đình ngày càng nhiều,” CEO Công ty Sách Thái Hà nhận định.
Việc kết hợp phát triển nhà sách với văn hóa đọc, kêu gọi sự tham gia tích cực từ các tổ chức và hoạt động văn hóa chung là một trong những nỗ lực mà các tổ chức xã hội và nhà quản lý đang thực hiện. Điều này sẽ thúc đẩy hệ sinh thái xuất bản trở nên phát triển hơn, phù hợp hơn với những thay đổi trong nền kinh tế tiêu dùng.
